GroenvermogenNL
online magazine
Te veel of te weinig regels vanuit Brussel? 4 vragen aan Bert den Ouden.
De foto’s en de aftermovie van het GroeneWaterstofHuisNL.
En ook een artikel over: De hoge prijs van groene waterstof: vier aanbevelingen voor kostenverlaging.
Openingswoord
Beste lezer,
Wanneer maak je echt impact? Die vraag speelt in de bestuurskamers van veel organisaties. Oók wij willen impact maken in, én na de 8 jaar dat het programma GroenvermogenNL bestaat. Wat mag Nederland van ons verwachten?
We zetten ons in voor een florerende toekomst voor Nederland, als duurzaam land. Een land dat gezien wordt als een belangrijke speler op de internationale markt voor waterstof. En waar wij hebben bijgedragen aan betaalbare en goed verkrijgbare groene waterstof, zodat de industrie groene waterstof op grote schaal gebruikt.
Impact beloven is één, die belofte waarmaken is belangrijker. Daarom meten we wat we bereiken, zowel kwantitatief als kwalitatief. Om de beoogde impact te maken, wil GroenvermogenNL nieuwe ontwikkelingen monitoren binnen en voor de groeiende waterstofcommunity. En een aanjager van innovatie en samenwerking zijn. Weg van fragmentatie – naar de opbouw van een sterk ecosysteem voor groene waterstof. Dat kunnen we alleen met elkaar, en met de volledige waterstofketen van productie en import tot aan gebruik.
Dit magazine neemt je mee en laat je in vogelvlucht zien hoe we impact willen hebben. Je maakt ook kennis met andere mensen uit ons ecosysteem. Zo inspireren we je graag, en nodigen je uit je (nog verder) met ons te verbinden.
Team GroenvermogenNL
“Parallel werken is een must om de groenewaterstof-puzzel te leggen”
Anne-Frédérique Demaerel
5 vragen aan Anne-Frédérique Demaerel over vraagstimulering
Vraagstimulering van groene waterstof is niet makkelijk maar wél mogelijk. Dat is in het kort de visie van Anne-Frédérique Demaerel, Global Business Expert Electrolyzers bij Accelera by Cummins. Tijdens het GroeneWaterstofHuisNL lichtte zij haar visie toe en deelde zij tips om de productie van én vraag naar groene waterstof te stimuleren. 5 vragen aan Anne-Frédérique.
1. Wat heb jij met groene energie?
“Ik werk al jaren aan de energie- en klimaattransitie. Waterstof en CO2-reductie lopen als een rode draad door mijn carrière. Daarmee wil ik positieve impact maken op wereld en de samenleving. Sinds 2 jaar werk ik bij Accelera by Cummins. Met onze Destination Zero strategie ondersteunen we onze klanten, vooral in heavy-duty transport, om de omslag te maken naar nul CO2-uitstoot. Zo bieden wij ze naast de meer traditionele verbrandingsmotoren ook waterstof fuel cells, batterijsystemen voor volledig elektrische voertuigen en waterstof-ICE motoren. En met electrolyzers zetten we in op waterstofproductie.”
2. Je bent lid van Women in green hydrogen. Waarom, en wat is het?
“Dit is een netwerk van vrouwen die werken in de groenewaterstofsector. Ik vind het belangrijk dat de stemmen van vrouwen gehoord worden, zeker in de STEM-sector; die van science, technology, engineering en mathematics. Bij Accelera by Cummins staat diversiteit hoog in het vaandel. Ik prijs me dan ook gelukkig dat ik in zo’n omgeving werk. Ik heb tot nu toe geen actieve rol in het platform, maar vind ik het wel heel nuttig. Bijvoorbeeld omdat ik op een makkelijke manier connecties kan maken met anderen in
onze sector. In de ideale wereld bestaan zulke gendergerichte netwerken niet. En ik hoop als moeder van 3 jonge meisjes dat over 20 jaar dit soort vragen en platforms echt overbodig zijn.”
3. Welke geluiden hoor je over groene waterstof vanuit de industrie?
“De markt voor groene waterstof staat in de kinderschoenen. En dat merk ik ook als ik contact heb met bedrijven in mijn sector: staalbedrijven, glas- en cementbedrijven, chemische industrie, raffinaderijen en ook bedrijven die e-fuel-projecten ontwikkelen. Veel bedrijven zitten in de exploratiefase: wat betekent groene waterstof? Wat is de impact op processen, kwaliteit en kosten? Er zijn mooie voorbeelden van projecten met groene waterstof op grote schaal. Bijvoorbeeld het H2Green Steel/Stegra-project in Zweden. Maar vaak hoor ik dat er te weinig groene waterstof is en de kosten te hoog zijn. Het typische kip-en-ei-verhaal. We hebben de juiste infrastructuur voor hernieuwbare energie én opschaling nodig om dit te veranderen.”
4. Hoe kunnen partijen de vraag naar groene waterstof stimuleren?
“Bij een markt in de kinderschoenen moet je de juiste beleidsinstrumenten ontwikkelen. In Nederland zagen we de dat projecten werden vertraagd of geannuleerd. Dat kwam bijvoorbeeld door té hoge energiekosten, beleidsonzekerheid, gebrek aan afnemers, gebrek aan infrastructuur zoals pijpleidingen, en hoge netaansluitkosten. Om de vraag echt te stimuleren, moeten betrokken partijen op al deze elementen parallel werken. En dat kán. Beleidsmakers kunnen verschillende instrumenten inzetten om productie van én vraag naar groene waterstof te stimuleren. Eén van de ontbrekende puzzelstukken is een markt voor klimaatvriendelijke producten zoals groen staal en groene chemie. Het is goed om bedrijven aan te manen om uitstoot te verlagen. Maar vaak betalen de consumenten daar de rekening voor. Een specifieke markt maakt het groenewaterstofproducenten makkelijker om afnemers te vinden.”
5. Wat is jouw gouden tip voor vraagstimulering?
“Bouw aan een beleidskader, werk op alle fronten parallel en zorg dat tijdlijnen met elkaar stroken. De puzzelstukjes moeten tegelijkertijd ontwikkeld en gelegd worden. Kijk vooruit en zorg voor voorspelbaarheid. Zo creëer je vertrouwen en investeringszekerheid. En: pas op voor overregulatie. Neem elektrische auto’s; daarbij ligt niemand wakker van de vraag of ze wel geladen worden met hernieuwbare energie. Waarom worden er dan bij een jonge, immature markt als groene waterstof al zo veel regels opgelegd?”
“Het waterstofecosysteem groeit en wordt steeds hechter. Partijen weten elkaar te vinden en versterken elkaar. Daar dragen wij met het GroeneWaterstofHuisNL graag aan bij.
En die verbinding in de community heeft resultaat: het GroenvermogenNL-programma zit in een volgende fase van gezamenlijke concrete acties. Alleen samen, met de hele keten, maken we impact.”
Annemarie Manger | Bestuur GroenvermogenNL
Pilots en kleine demonstratie projecten
Het pilotprogramma van GroenvermogenNL ondersteunt de maakindustrie met matchmaking en middelen, bijvoorbeeld via de DEI+-regeling. Het resultaat zijn pilotprojecten voor de hele keten voor productie, transport, opslag en industrieel gebruik van groene waterstof.
We zijn trots dat er inmiddels zes projecten lopen. We lichten er hier twee uit.
H2Hollandia
Het project H2Hollandia onderzoekt oplossingen voor opwek van groene waterstof bij zonneparken. Initiatiefnemers Repowered, Avitec en Novar bundelen hun krachten en realiseren een groenewaterstofproductie-installatie bij Zonnepark Vloeivelden Hollandia in Nieuw-Buinen (Drenthe).
Duwaal
Duwaal omvat geïntegreerde waterstofproductie bij een windturbine, hogedrukopslag en transport over de weg naar minimaal vijf tanklocaties, en inkoop en beheer van 100 waterstofvrachtwagens. Door deze keten in één keer te realiseren – ‘van wind tot wiel’ – wordt het kip-ei dilemma doorbroken en ontstaat er een redelijke schaal en volume.
Overzicht van het GroeneWaterstofHuisNL evenement.
De hoge prijs van groene waterstof: vier aanbevelingen voor kostenverlaging
De afgelopen jaren maakten de toegenomen kosten van elektriciteit, stijging van de nettarieven en hoge inflatie het niet mogelijk om de prijs van groene waterstof te verlagen; de kostprijs is juist toegenomen. Toch zijn er volop mechanismen die de kostprijs omlaag kunnen brengen. De RHyCEET-studie van TNO en NLHydrogen geeft een nuttig startpunt om tot kostprijsdaling te komen. In de studie geeft TNO een zo realistisch mogelijk overzicht van de belangrijkste kostencomponenten. Elf marktpartijen gaven hiervoor inzicht in hun belangrijkste kosten.
Wat blijkt uit de studie: de kostprijs van groene waterstof is flink hoger dan uit de laatste marktconsultatie van de SDE++ (Stimuleringsregeling Duurzame Energietransitie) kwam. De investeringskosten van een 100 megawatt (MW) elektrolyse-installatie was 2.200 euro per kilowatt. Volgens de RHyCEET-studie zou dit bedrag voor een 100 MW installatie uitkomen op ruim 3.000 euro per kilowatt.
Gelukkig, het potentieel voor kostprijsverlaging is groot. De onderzoekers doen vier aanbevelingen.
1. Haal het maximale uit publieke investeringen door een kenniscoalitie
Het delen van kennis en ervaringen uit publieke waterstofprojecten kan de waterstoftransitie versnellen. Mogelijkheden hiervoor zijn een kenniscoalitie, leergemeenschap of een vergelijkbaar platform om kennis en ervaringen uit te wisselen over de productie van hernieuwbare waterstof via elektrolyse.
2. Zorg voor duidelijkheid over toekomstige tarieven voor het waterstofnetwerk
Wanneer de groenewaterstofproductie in Nederland achterblijft, heeft dit consequenties voor de dekking van de kosten van het waterstofnetwerk. Er is tijdig duidelijkheid nodig over eventuele verhogingen van het netwerktarief, zodat deze geen verdere onzekerheid voor investeringen veroorzaken.
3. Gebruik een juiste stimuleringsmix aan instrumenten
Een goede mix van instrumenten om kosten te verlagen en investeringen te stimuleren is een ongoing proces, juist omdat de kosten voor groene waterstof toenemen. De nieuwe cijfers uit de RHyCEET-studie kunnen goed worden gebruikt in de zoektocht naar een slimme mix. Er zijn al flinke budgetten gereserveerd voor maatregelen zoals het stimuleren van R&D-projecten, subsidies op investerings- of integrale exploitatiekosten en het gebruik van groene waterstof, een aankoop- of gebruikersverplichting met verhandelbare certificaten, en volledige of gedeeltelijke vrijstellingen van netwerktarieven.
4. Blijf de marktontwikkelingen nauwlettend volgen
Veel studies gaan uit van flinke kostenverlagingen voor elektrolysers en elektrolyserprojecten in de nabije toekomst. Om te voorkomen dat de snelheid daarvan wordt overschat en om een op feiten gebaseerde discussie te kunnen voeren, moeten de marktonwikkelingen goed gevolgd en onderzocht worden via periodieke updates van de RHyCEET-studie.
Verder lezen?
Het volledige rapport van Renewable Hydrogen Cost Element Evaliuation Tool (RHyCEET): ‘Evaluation of the levelised cost of hydrogen based on proposed electrolyser projects in the Netherlands’ lees je hier.
Highlights GroenvermogenNL
1 € 100 miljoen
Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI+): Waterstof en groene chemie (GroenvermogenNL)
Wat leverde het op?
- Duwaal
- H2Hollandia
- H2 Plein door Xintc
- TANDEM
- 4+ Tank
- Smart Energy Hub
En we gaan verder:
Opening 3e subsidieronde DEI+.
3 € 177 miljoen
Research & Development
Wat leverde het op?
- Project HyPRO: € 34,5 miljoen
- Project HyTROS: € 14 miljoen
- Project HyUSE: € 14 miljoen
- Project HySUCCESS: € 12 miljoen
En we gaan verder:
- Start call voor waterstof en groene elektronen voor koolstofgebaseerde chemie: : € 35 miljoen
- Start call voor waterstof en groene elektronen voor stikstofgebaseerde chemie: € 20 miljoen
- Start call voor waterstof en groene elektronen voor specialties: € 20 miljoen
5 € 10 miljoen
Wat leverde het op?
- GVNL Young : de young professional beweging van GroenvermogenNL
- Graduate School: studiedagen in groene waterstof voor 50 postdocs
- H2Café: communitybuilding en kennisverdieping, georganiseerd samen met NL Hydrogen
- GroeneWaterstofHuisNL, community building en kennisdeling.
2 € 50 miljoen
Human capital agenda
Wat leverde het op?
- Periodieke arbeidsmarktmonitor
- 6 regionale roadmaps
- Digitale campussen in Make Hydrogen Work
- Prototype Nationaal Kennisplatform
En we gaan verder:
Nieuwe regeling voor de uitvoering van de roadmaps, met name learning communicaties:
€ 26,8 miljoen.
4 € 500 miljoen
Demonstratieprogramma
Wat leverde het op?
- € 10 miljoen voor TSE Industrie Studies: Waterstof en Groene Chemie:
- Project SOON
- Project SwitchH2
- Project H2XP
- Project HyDEER
- Project Smart Hydrogen Hub
- Opening regeling Versnelde klimaatinvesteringen industrie (VEKI)
- Incidentele subsidies voor projecten H2 lekkages, HyXchange en Ideation Lab
En we gaan verder:
- Voorbereiding nationale duurtestfaciliteit voor groene waterstof
- € 148 miljoen voor Investeringssubsidie maakindustrie klimaatneutrale economie (IMKE)
1 € 100 miljoen
Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI+): Waterstof en groene chemie (GroenvermogenNL)
Wat leverde het op?
- Duwaal
- H2Hollandia
- H2 Plein door Xintc
- TANDEM
- 4+ Tank
- Smart Energy Hub
En we gaan verder:
Opening 3e subsidieronde DEI+.
2 € 50 miljoen
Human capital agenda
Wat leverde het op?
- Periodieke arbeidsmarktmonitor
- 6 regionale roadmaps
- Digitale campussen in Make Hydrogen Work
- Prototype Nationaal Kennisplatform
En we gaan verder:
Nieuwe regeling voor de uitvoering van de roadmaps, met name learning communicaties:
€ 26,8 miljoen.
3 € 177 miljoen
Research & Development
Wat leverde het op?
- Project HyPRO: € 34,5 miljoen
- Project HyTROS: € 14 miljoen
- Project HyUSE: € 14 miljoen
- Project HySUCCESS: € 12 miljoen
En we gaan verder:
- Start call voor waterstof en groene elektronen voor koolstofgebaseerde chemie: : € 35 miljoen
- Start call voor waterstof en groene elektronen voor stikstofgebaseerde chemie: € 20 miljoen
- Start call voor waterstof en groene elektronen voor specialties: € 20 miljoen
4 € 500 miljoen
Demonstratieprogramma
Wat leverde het op?
- € 10 miljoen voor TSE Industrie Studies: Waterstof en Groene Chemie:
- Project SOON
- Project SwitchH2
- Project H2XP
- Project HyDEER
- Project Smart Hydrogen Hub
- Opening regeling Versnelde klimaatinvesteringen industrie (VEKI)
- Incidentele subsidies voor projecten H2 lekkages, HyXchange en Ideation Lab
En we gaan verder:
- Voorbereiding nationale duurtestfaciliteit voor groene waterstof
- € 148 miljoen voor Investeringssubsidie maakindustrie klimaatneutrale economie (IMKE)
5 € 10 miljoen
Wat leverde het op?
- GVNL Young : de young professional beweging van GroenvermogenNL
- Graduate School: studiedagen in groene waterstof voor 50 postdocs
- H2Café: communitybuilding en kennisverdieping, georganiseerd samen met NL Hydrogen
- GroeneWaterstofHuisNL, community building en kennisdeling.
En verder:
- Met 1,2 miljard publiek en private bijdragen is GroenvermogenNL wereldwijd één van de grootste waterstofprogramma’s
- 140 partners in R&D-consortia and counting: mbo, hbo, wo, mkb, industrie, kennis- en onderzoeksinstituten
- HyPRO, het grootste onderzoeksproject naar waterstofproductietechnologie met 58 partners en een totaalbudget van ruim € 50 miljoen.
- Unieke aanpak: GroenvermogenNL integreert projecten voor R&D, pilots, demonstratie en ontwikkeling van voldoende, goed opgeleide professionals voor de waterstoftransitie
- GroenvermogenNL stimuleert waterstofinnovaties ook door internationale samenwerking voor onder andere import
- Het dagelijkse team van GroenvermogenNL bestaat uit een bestuur, 3 programmamanagers, 2 R&D-managers, 3 HCA-specialisten, 2 internationale experts, 2 communicatiespecialisten en 2 managementassistenten
Nagenieten van een dag vol inpiratie en ontmoetingen
Ideation Labs: start-ups als mogelijke route voor implementatie van onderzoeks-resultaten
Er wordt nationaal en internationaal veel onderzoek gedaan om technologische oplossingen te vinden om groene waterstof op grote schaal te kunnen introduceren. Een deel van deze onderzoeksresultaten wordt gedeeld via industriële samenwerkingen, bijvoorbeeld binnen een programma als GroenvermogenNL. Ondanks de potentie voor maatschappelijke en commerciële impact blijven sommige resultaten, nieuwe technologieën en ideeën, ongebruikt. Bijvoorbeeld omdat de betrokken onderzoeker geen tijd heeft voor verdere ontwikkeling of omdat de markttoepassing niet direct duidelijk is. Het programma Ideation Labs van de Impact Studio van de TU Delft kan hierbij helpen. Er is een eerste, succesvolle pilot gedaan voor waterstof en groene chemie.
De stappen van Ideation Labs
Het programma Ideation Labs identificeert, op basis van nieuwe technologieën, onderzoeksresultaten, en ideeën, markttoepassingen.
Stap 1: vaststellen of de nieuwe technologie een oplossing oor een specifieke uitdaging biedt. Bijvoorbeeld voor zuurstofloze detectie van waterstof (inherent veilig), het upcyclen van afval en kostenefficiënt gebruikmaken van het fluctuerende aanbod van zonne- en windenergie. Wordt een zogenaamde ‘problem-solution-fit’ geïdentificeerd, dan volgt stap 2.
Stap 2: ontwikkelen van een ‘product-market-combination’, of ook, bepalen of er een commerciële markttoepassing te realiseren is. Kan dit? Dan door naar stap 3.
Stap 3: het ontwikkelen van een business case, bijvoorbeeld voor een start-up, joint-venture of licensering van een patent.
Stap 1: vaststellen of de nieuwe technologie een oplossing oor een specifieke uitdaging biedt. Bijvoorbeeld voor zuurstofloze detectie van waterstof (inherent veilig), het upcyclen van afval en kostenefficiënt gebruikmaken van het fluctuerende aanbod van zonne- en windenergie. Wordt een zogenaamde ‘problem-solution-fit’ geïdentificeerd, dan volgt stap 2.
Stap 2: ontwikkelen van een ‘product-market-combination’, of ook, bepalen of er een commerciële markttoepassing te realiseren is. Kan dit? Dan door naar stap 3.
Stap 3: het ontwikkelen van een business case, bijvoorbeeld voor een start-up, joint-venture of licensering van een patent.
Potentiële bijvangst van het programma is dat in sommige situaties herijking van een onderzoekslijn plaatsvindt voor (nog) meer maatschappelijke impact.
Samenwerking tussen studenten en wetenschappers
Een belangrijk onderdeel van Ideation Labs is de samenwerking tussen (BSc, MSc) studenten en wetenschappers onder begeleiding van de Impact Studio. De wetenschappers kunnen met een geringe effort (wetenschappelijke) sturing geven, terwijl de studenten, onder begeleiding en met een coach, de marktstudies uitvoeren. Daarnaast kan een business developer worden aangesloten voor gebruik van het ecosysteem en (industriële) relaties. Een deel van de studenten heeft als droom een start-up, terwijl andere studenten graag wat meer ervaring opdoen in ondernemen.
Pilot voor waterstof en groene chemie technologieën
De TU Delft heeft, samen met het GroenvermogenNL, een pilot gedaan voor waterstof en groene chemie technologieën van de TU Delft. Hieruit zijn markttoepassingen (verder) ontwikkeld voor:
- Kostenefficiënte, intrinsiek veilige waterstofdetectie.
- Kostenefficiënte ammoniakproductie voor een wisselend aanbod van waterstof en hernieuwbare energie.
- Kostenefficiënte vleermuisdetectie in spouwmuren.
- Veilig gebruik van ondergrondse zoutcavernes voor cyclisch waterstofopslag.
- Kostenefficiënte upcycling van afval.
Na dit succes willen we graag onderzoeken of een dergelijk programma kan worden ontwikkeld voor de energietransitie, binnen het GroenvermogenNL-programma en in samenwerking met Nederlandse universiteiten en kennisinstellingen.
Voor meer informatie en de mogelijkheden, contact Peter Lucas, business development manager energie (p.lucas@tudelft) en/ of Claire Visser, lead Impact Studio, (claire.visser@tudelft.nl)
COLLABORATE. IDEATE. VALIDATE. REPEAT
“Ik ben ervan overtuigd dat marktkrachten de energietransitie vooruit helpen”
Bert den Ouden, projectdirecteur HyXchange
Te veel of te weinig regels vanuit Brussel? 4 vragen aan Bert den Ouden
Te veel of te weinig regels vanuit Brussel? Dat was de vraag waar Bert den Ouden, projectdirecteur van het waterstofhandelsplatform HyXchange, een antwoord op gaf tijdens GroeneWaterstofHuisNL. Samengevat: de Europese regeldwang belemmert de ontwikkeling van groene waterstof en zo mist Nederland straks de boot. 4 vragen aan Bert den Ouden.
1.Waar komt jouw fascinatie voor groene waterstof vandaan?
“Groene energie is de rode draad in mijn loopbaan. In de jaren 80 bestond de energietransitie nog niet en windmolens waren ‘verboden’. Toch ging ik na mijn studie bij CE Delft werken aan de eerste windmolens. Daarna stortte ik me bij het ministerie van Economische Zaken op energiebesparing en warmtekracht. Toen nog vanuit het idee dat olie en gas opraakten – het CO2-uitstootverhaal was nauwelijks bekend. Eind jaren 90 begon de liberalisering van de energiemarkt en zei ik ‘ja’ tegen een krankzinnig avontuur: het oprichten van een Nederlandse elektriciteitsbeurs. Want ik ben ervan overtuigd dat marktkrachten de energietransitie vooruithelpen. Die transitie is hard nodig en moet snel, efficiënt en betaalbaar. De waterstofbeurs HyXchange helpt bij het versnellen van die transitie.”
2. Welk probleem lost het HyXchange platform op?
“De Nederlandse industrie maakt al lang gebruik van grijze waterstof. Dat moet groen of minstens blauw worden. Nu is het probleem dat de meeste industriële processen continu energie nodig hebben. Maar zon en wind is er niet continu. Je kunt groene waterstof goed opslaan in zoutcavernes, maar die opslag is nu nog beperkt en niet voor alle regio’s bereikbaar. Dus is er een mismatch tussen vraag en aanbod. Met het HyXchange project maken we duidelijk welke producten en voorwaarden nodig zijn voor de handel in waterstof. Denk aan waterstofcertificering, een index die de prijzen transparant maakt, een spotmarkt en de ontwikkeling van handelsinstrumenten om het fysieke waterstofnetwerk te balanceren en waterstof op te slaan. Door meer transparantie in de markt, stimuleren we de handel in én gebruik van waterstof.”
3. Te veel of te weinig regels?
“Er komt een Europees systeem voor certificaten om te garanderen dat de waterstof groen is. Een goed principe: één systeem voor handel en importen in heel Europa. Dat is een mooi streven, maar het is meteen heel ingewikkeld. Zo moet de waterstof gemaakt worden uit groene stroom precies wanneer het er is, in de buurt van de stroomopwekking, en de stroom mag niet uit een langer bestaand project komen. Enerzijds begrijpelijk, maar anderzijds zijn die regels voor waterstof veel strenger dan de bestaande regels voor groene stroom en biogas. Ook moet de gecertificeerde waterstof fysiek in detail te volgen zijn. Ingewikkeld juist voor waterstof, want dat is een prille markt met nog weinig infrastructuur. Groene waterstof is nog onbekend. Dat leidt in Brussel tot controledrang, met regeltje op regeltje tot gevolg. Die administratieve rimram creëert extra risico’s voor projecten in groene waterstof en maakt het nodeloos duur. Zo missen we de boot en blijven we afhankelijk van aardgas.”
4. Hoe kan het anders?
“Het zou beter zijn om die strenge Europese regels meer fasegewijs in te voeren, zodat de prille waterstofmarkt tijd krijgt om zich beter te ontwikkelen. Intussen kunnen we werken met het bestaande garantie-van-oorsprong-systeem. Hiermee kunnen energieleveranciers bewijzen dat hun energie afkomstig is van hernieuwbare energiebronnen. Juist bij zo’n jonge commodity als waterstof moet de wetgeving faciliteren, niet frustreren. Om positief af te sluiten: we boeken vooruitgang in de markt. Zo hebben we al een prijsindex die we nog verder ontwikkelen. En we maken werkendeweg zinvolle handelsproducten. Over een paar jaar staat er een landelijke markt met een spot- en balanceringsmarkt, en later een prijsindicatie voor een lange termijn leveringscontract.”
Meer kennisrendement uit projecten: naar een monitorings- en kennisdelingskader
Hoe kunnen we meer leren van de waterstofprojecten die de overheid subsidieert? En hoe zorgen we ervoor dat we met deze kennis de ontwikkeling van waterstof versnellen? Dit zijn de kernvragen van het project dat TNO is gestart in opdracht van het ministerie Klimaat en Groene Groei (KGG) en in nauwe samenwerking met GroenvermogenNL, TKI Nieuw gas en RVO.
Nederland gaat miljarden investeren in de ontwikkeling en opschaling van de waterstofketen. Deze investering is nodig als we de gestelde doelen willen halen, waaronder minimaal 4 gigawatt opgesteld vermogen elektrolysecapaciteit in 2030. Dit is een enorme opgave (de huidige productiecapaciteit in Nederland is nu slechts enkele megawatts) die alleen kan slagen als overheid, industrie en kennisinstellingen maximaal samenwerken en de krachten bundelen.
Innovatieve pilots en first-of-a-kind demonstratieprojecten
Een deel van de publieke investeringen is voor het versneld ontwikkelen en opschalen van de technologie door innovatieve pilots en ‘first-of-a-kind’ demonstratieprojecten. Het doel is een impuls te geven aan kostenreductie, verbetering van technologie, ontwikkelen van use cases en het opbouwen van toeleveranciersketens, met name ook voor de Nederlandse maakindustrie, en uiteindelijk het op tijd behalen van klimaatdoelen.
Projectoverstijgende transitiedoelen
Deze transitiedoelen zijn projectoverstijgend en hebben meer nodig dan de optelsom van individuele projecten. We moeten inzetten op het delen van kennis, het monitoren van voortgang, het herijken van doelstellingen en het adaptief bijsturen van de bredere beleidsagenda.
Dragen de projectresultaten bij aan de beleidsdoelen?
Volgens onderzoek van TNO ontbreekt het op dit moment aan een systematische aanpak om kennis te ontsluiten en de voortgang te monitoren van de gesubsidieerde waterstofprojecten. Consortia delen de data, informatie, inzichten en leerervaringen uit de lopende projecten slechts beperkt en doorgaans pas na afloop van het project. Bovendien is er geen centrale verzameling van de inzichten en meten we nog onvoldoende of ze bijdragen aan de gestelde beleidsdoelen.
Antwoord: een monitorings- en kennisdelingskader
Als mogelijk antwoord heeft TNO met een aantal partners een eerste versie van een monitorings- en kennisdelingskader uitgewerkt. Er zijn nog veel dilemma’s op te lossen in dit concept. Hoe ga je om met de spanning tussen de generieke leerdoelen van een project en bedrijfsvertrouwelijke gegevens? Wat is de beste manier om kennisdeling te organiseren? Meedenken? Deel je ervaring en inzichten met projectleider Roald Suurs (roald.suurs@tno.nl).
Professionals voor de waterstoftransitie
De tweede fase van GroenvermogenNL’s human capital agenda
Voor de transitie naar groene waterstof hebben we voldoende, gekwalificeerde professionals nodig. Hoe kunnen we deze het beste werven, opleiden en omscholen? GroenvermogenNL kiest voor een landelijke aanpak met regionale realisatie. In zes regio’s werd een roadmap ontwikkeld met acties om tot voldoende human capital te komen. Marsha Wagner, programmamanager van de GroenvermogenNL human capital agenda: “Het is indrukwekkend wat er te gebeuren staat.”
Van roadmap naar actieplan
De human capital agenda van GroenvermogenNL werkt met zes regio’s in Nederland. Iedere regio heeft een afgevaardigde, een liaison. De regionale teams leverden voorjaar 2024 hun regionale roadmap op. Hierin staan voor hun regio de ambities voor de energie- en waterstoftransitie en de meest kansrijke activiteiten om krachtige learning communities te vormen. Hierin werken consortia van bedrijven, onderwijs en onderzoek samen aan een snelle opbouw van skills in hun regio. Zo wil de Rotterdamse haven dé groene waterstofhub van Europa worden, richt Limburg zich op de chemische industrie en zet Zeeland in op de productie van groene waterstof met groen opgewekte stroom via wind op zee.
Learning communities als aanjagers van de groene waterstofeconomie
Na een intensieve periode van interviewen, partijen mobiliseren, schrijven, itereren en een finaal plan maken zijn 6 roadmaps begin 2024 opgeleverd en gepubliceerd. Nu is het tijd de plannen te gaan uitvoeren. Voor deze volgende fase opent een nieuwe (NWO) call: Op weg naar de toekomst. Learning communities als aanjagers van de groene waterstofeconomie. “Wij roepen alle partijen, bedrijven, onderwijsinstellingen en onderzoekers, mee te doen en de regionale implementatie van de plannen een boost te geven” aldus Wagner. De call is dus niet voorbehouden aan de tot dusver aangesloten partijen. De sluitingsdatum voor aanmelding is 15 oktober.
Naar een nationaal ecosysteem van werken, leren en innoveren
Met deze call for proposals stimuleert GroenvermogenNL onderzoek naar regionale oplossingen om te komen tot een responsief ecosysteem van werken, leren en innoveren door praktijkgericht onderzoek. Samen vormen deze regionale ecosystemen een landelijk ecosysteem van werken, leren en innoveren om de waterstoftransitie te versnellen. De nieuwe call draagt bij aan de kennisontwikkeling voor dit nationale ecosysteem. Er is ruimte voor één aanvraag per regio: in totaal zeven. (Eén van de zes regioteams werd onlangs opgesplitst in twee.) “De regionale liaisonteams en andere betrokkenen staan te popelen om hun roadmaps uit te voeren”, merkt Wagner. “Het is indrukwekkend wat er te gebeuren staat.”
R&D-programma:
naar oplossingen voor urgente onderzoeksvragen
€ 177 miljoen | 7 thema’s | 4 projecten | 3 calls for proposals
HyPRO
Onderzoek naar technische risico’s en kostenverlaging van groene waterstof
58 partners
5,5 jaar
€ 34,5 miljoen + € 15,7 miljoen
HyTROS
Onderzoek naar transport, veiligheid, boven- en ondergrondse opslag, offshore transport en opslag
32 partners
6 jaar
€ 14 miljoen + € 4 miljoen
HyUSE
Onderzoek naar direct gebruik van waterstof als brandstof voor industrie, zwaar transport en lokale energievoorzieningen
30 partners
6 jaar
€ 14 miljoen + € 2,5 miljoen
HySUCCES
Onderzoek naar economische, juridische, beleidsmatige en sociaal-culturele factoren voor de toepassing van waterstof in een duurzaam energiesysteem
20 partners
4 jaar
€ 12 miljoen + € 1 miljoen
Calls for proposals
Call: Waterstof en groene elektronen voor koolstofgebaseerde chemie
Hoe kunnen bedrijven fossiele bronnen zoals olie en aardgas vervangen door gebruik te maken van koolstofneutrale waterstof en groene elektronen?
Subsidie: € 35 miljoen
Call: Waterstof en groene elektronen voor stikstofgebaseerde chemie
Hoe kunnen bedrijven het energieverbruik en de CO2-uitstoot verminderen bij de productie van ammoniak en andere (bulk)stikstofhoudende moleculen?
Subsidie: € 20 miljoen
Call: Waterstof en groene elektronen voor specialties
Hoe kunnen we chemische bouwstenen duurzamer produceren met koolstofneutrale waterstof, hernieuwbare grondstoffen, direct gebruik van groene elektronen en de ontwikkeling van nieuwe chemische transformaties?
Subsidie: € 20 miljoen
Meedoen aan de calls?
Het R&D-programma van GroenvermogenNL introduceert de thema’s via een informatiebijeenkomst, gevolgd door twee workshopdagen om een relevant consortium te bouwen. Dit consortium dient vervolgens één projectvoorstel in. Dit leidt tot sterke, gedragen R&D-initiatieven en brengt de waterstofcommunity bijeen op een constructieve manier.
HySUCCESS
Social, User ACCeptable, Economically Sustainable Systems for hydrogen
Subsidie: € 12 miljoen en € 1 miljoen private bijdrage
Projectleider: Linda Steg
heeft als doel na te gaan welke sociaal-economische factoren belangrijk zijn om waterstof succesvol in te zetten in een duurzaam energiesysteem.
Het consortium onderzoekt de mate waarin economische, juridische, beleidsmatige en sociaal-culturele factoren de toepassing van waterstof kunnen belemmeren of juist stimuleren.
Het gaat na of er manieren zijn te vinden om barrières weg te nemen, zodat waterstof op de gewenste schaal kan worden ingezet. Daarnaast beoordelen onderzoekers de milieueffecten van waterstofopties en zoeken zij naar manieren om mogelijke negatieve milieueffecten te verminderen. Op basis hiervan krijgen we meer inzicht in welke rol waterstof kan spelen in toekomstigeenergie- en materiaalsystemen.
Hoe ziet het project eruit?
- Onderzoeken van de rol van waterstof in een koolstofneutraal energiesysteem en in kaart brengen van de effecten van waterstofopties op het milieu.
- Onderzoeken welke factoren de economische haalbaarheid van waterstof-businesscases in Nederland belemmeren en versterken, met de nadruk op markt- en contractontwerp en overheidsinterventies, rekening houdend met verschillende ontwikkelingsscenario’s voor mondiale waterstoftoeleveringsketens.
- Bestuderen van juridische kaders en beleidsinstrumenten die de haalbaarheid van groene waterstof beïnvloeden.
- Onderzoeken welke sociaal-culturele factoren de haalbaarheid van waterstofopties beïnvloeden, waaronder publieke acceptatie, democratische directiviteit en arbeidsmarkteffecten.
Projecten
HyTROS
Onderzoek naar transport, veiligheid, boven- en ondergrondse opslag, offshore transport en opslag
HyUSE
Onderzoek naar direct gebruik van waterstof als brandstof voor industrie, zwaar transport en lokale energievoorzieninge
Nieuw: R&D shared facilities op de Missie H2 Waterstofkaart
De Waterstofkaart van Missie H2 en TKI Nieuw Gas: wie kent hem inmiddels niet? Alle waterstofprojecten in Nederland vroeger, nu en in de toekomst op één interactieve kaart. Je kunt zoeken op locatie en deelnemers. Filteren kan op plaats in de waardeketen, de toepassing en de projectstatus. Nieuw is de toepassing van shared facilities voor R&D.
Het GroenvermogenNL R&D-programma levert een belangrijke bijdrage aan het verhelpen van technische onzekerheden, het versnellen van kostenverlaging en het ontwikkelen van innovatieve verdienmodellen zowel in de toeleverende maakindustrie als bij productie en toepassing van klimaatneutrale waterstof.
Om deze ambities te verwezenlijken is het in beeld hebben van alle openbare R&D-locaties een meerwaarde voor alle betrokkenen, zeker als de informatie laagdrempelig beschikbaar is voor geïnteresseerden. Daarom heeft GroenvermogenNL deze locaties in kaart laten brengen. De R&D shared facilities hebben een aparte aanduiding gekregen op de Missie H2 Waterstofkaart.
De lijst met R&D shared facilities wordt steeds aangevuld. Mis je een locatie? Meld deze aan bij Peter de Laat, via pdl@projectburodelaat.nl.
Bekijk hier de shared facilities op de kaart: https://waterstofkaart.missieh2.nl/nl/?application=sharedFacilities
“‘Het Nationaal Kennisplatform biedt een centraal punt om kennis op te halen, te autoriseren en toegankelijk te maken”
Marcel Koenis, projectlead Nationaal Kennisplatform
Nationaal Kennisplatform: het groene boekje voor groene waterstof
Aan de hand van roadmaps gaan zeven Nederlandse regio’s kennis over de toepassing van groene waterstof inventariseren en ontwikkelen. Een belangrijke vraag is hoe die kennis terecht komt bij de professional van vandaag en morgen. Hiervoor introduceert de human capital agenda van GroenvermogenNL het Nationaal Kennisplatform.
De human capital agenda streeft naar een efficiënt, online platform waar regio’s kennis uitwisselen en ophalen. Project lead van dit Nationaal Kennisplatform, Marcel Koenis, ervaart dat de wil tot delen er absoluut is. “We hebben een zeer constructieve groep mensen in de regio’s met elk hun eigen regio-afhankelijke thema’s voor groene waterstof. Dat geeft inzicht in de verschillen én de gemene deler. We zien in ieder geval allemaal de urgentie van het waterstofvraagstuk in. Dat leidt ertoe dat we elkaar willen helpen met kennis en faciliteiten.”
Van kennis naar skills voor waterstof
Het online Nationaal Kennisplatform is een belangrijk onderdeel van het integrale waterstofprogramma GroenvermogenNL. Doel is kennis uit waterstofonderzoek, waaronder natuurlijk de onderzoeken van het GroenvermogenNL-programma zelf, snel beschikbaar te maken voor (aankomende) professionals. Zij kunnen deze omzetten in skills voor de waterstoftransitie, zodat het tempo niet vertraagt. “Verspreid over de regio’s is al heel veel kennis beschikbaar”, vertelt Roeland Hogt, liaison voor regio Noord. “Tegelijkertijd is op het continu veranderende gebied van waterstof niets standaard. Denk bijvoorbeeld aan het werken met elektrolysers. In learning communities zullen mensen uit onderzoek, onderwijs en praktijk de nieuwe praktijk uitvinden. Het Kennisplatform wordt het centrale punt waar al die kennis over waterstof terechtkomt.”
Status: ontwikkeling van een platformprototype
Het Nationaal Kennisplatform wordt ontwikkeld door de zeven regio’s gezamenlijk. Hoe het platform eruit gaat zien, wordt nu uitgewerkt in een prototype. Het platform biedt verschillende mogelijkheden om kennis te delen en bouwt voort op bestaande platforms, waardoor een brede hoeveelheid kennis ter beschikking komt.
Het groene boekje voor groene waterstof
Voor (aankomende) professionals zal het Nationaal Kennisplatform als het groene boekje voor groene waterstof kunnen fungeren. Willen ze voor hun werk of opleiding aan de slag met de installatie van een brandstofcel of onderhoud verrichten aan een waterstofnetwerk, dan bekijken ze bijvoorbeeld een laagdrempelig instructiefilmpje of maken ze gebruik van ander didactisch verantwoord materiaal. “Maar waterstof is anders dan een fiets”, waarschuwt Hogt. “Het gaat om veiligheid. Daarom nemen we in het Kennisplatform ook verplicht te behalen certificaten op.”
Praktische leertrajecten voor waterstoftoepassingen
“Het Nationaal Kennisplatform biedt een oplossing voor de grote hoeveelheid mensen die met waterstof gaan werken”, stelt Koenis. “Het biedt de mogelijkheid om snel praktische leertrajecten aan te bieden voor uiteenlopende waterstoftoepassingen. We maken een organisatorisch plan voor continuïteit en goede afstemming met het bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen in de regio’s.”
Een demonstratieversie van het Nationaal Kennisplatform wordt eind 2024 opgeleverd.
Het Nationaal Kennisplatform:
-
Biedt een digitale leeromgeving
-
Ontsluit nieuwe kennis
-
Geeft een overzicht van training en opleidingen
-
Is gekoppeld aan andere platformen
-
Zorgt voor community building
-
Heeft eind 2024 de vorm van een werkende demo
Make
Hydrogen
Work
Modules en curricula voor waterstofskills
Het GroenvermogenNL HCA-programma onderscheidt zeven regio’s in Nederland. Een van de projecten waarin zij samenwerken is ‘Make Hydrogen Work’. Doel: de ontwikkeling van een competente en geschoolde arbeidsmarkt voor groene waterstof om de waterstoftransitie te kunnen maken.
Make Hydrogen Work omvat de campussen in Nederland die aanbod ontwikkelen en aanbieden aan professionals om zich te bekwamen in waterstof. Deze campussen zijn samenwerkingen in waterstof tussen bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen en overheden. Onderwijsinstanties, zowel publiek als privaat, ontwikkelen de modules en curricula voor waterstofgerelateerde opleidingen en bieden deze op de campussen aan. In Make Hydrogen Work worden landelijk instrumenten ontwikkeld die regionaal worden ingezet en geïmplementeerd. Andersom maakt het concept ook inzichtelijk welk aanbod regionaal al beschikbaar is of wordt ontwikkeld.
Modules voor individuele ontwikkelpaden
In Make Hydrogen Work zijn modules gekoppeld aan individuele ontwikkelpaden. Skills-gap analyses laten zien welke behoefte aan skills-ontwikkeling de medewerkers in het bedrijfsleven hebben. Het individuele ontwikkelpad dat iemand dient te doorlopen, uitgaande van de startsituatie en gewenste eindsituatie, wordt via digitale tooling inzichtelijk gemaakt. Onderdeel van Make Hydrogen Work is bovendien een begeleidingsprogramma – met bijvoorbeeld coaches – voor de professionals die op-, om- of bijscholing nodig hebben in waterstof.
Certificering voor waterstofskills via microcredentials
Belangrijk is het opzetten van nationale certificering via de inzet van microcredentials. Professionals kunnen in heel Nederland terecht met hun bij regionale campussen opgedane kennis en skills.
Nationale coördinatie door GroenvermogenNL
GroenvermogenNL coördineert op nationaal niveau het Make Hydrogen Work concept. De zeven regio’s zorgen voor de uitvoering. De ambitie van Make Hydrogen Work is bovendien ook internationaal samen te werken met bijvoorbeeld campussen in Europa. Doel is een internationaal netwerk van campussen voor kennisdeling en opleiden van voldoende en goed opgeleide professionals om de waterstoftransitie te kunnen uitvoeren.
Open voor deelname:
Waterstof en groene elektronen voor koolstofgebaseerde chemie
Hoe kan de chemische industrie fossiele bronnen zoals olie en aardgas vervangen door koolstofneutrale waterstof en groene elektronen?
Onze maatschappij leunt zwaar op koolstofgebaseerde materialen, die grotendeels worden gemaakt uit fossiele bronnen zoals olie en aardgas. Door het gebruik van hernieuwbare waterstof, geproduceerd met groene elektriciteit of door direct gebruik van deze groene elektriciteit, kunnen veel van onze huidige chemische processen duurzamer worden. Resultaat: een kleinere CO2-footprint van onze chemische industrie.
Naar een schone en circulaire chemische industrie
Met de nieuwe call ‘Waterstof en groene elektronen voor koolstofgebaseerde chemie’ draagt GroenvermogenNL bij aan een schone en circulaire chemische industrie. Er is € 35 miljoen subsidie beschikbaar. Doel is de CO2-uitstoot bij de productie van koolstofgebaseerde chemicaliën te verminderen door groene waterstof en groene elektronen in te zetten. Het te vormen consortium gaat onderzoek doen op Technology Readiness Levels 2 tot 6: van toegepast onderzoek tot demonstratie van prototype in testomgevingen.
Onderwerpen in de regeling
- Direct gebruik van koolstofneutrale waterstof om CO2 om te zetten in koolstofgebaseerde brandstoffen en platformchemicaliën.
- Direct gebruik van koolstofneutrale elektronen om chemische processen te verwarmen om koolstofgebaseerde brandstoffen en platformchemicaliën te produceren.
- Direct gebruik van koolstofneutrale elektronen om CO2 of CO om te zetten in koolstofgebaseerde brandstoffen en platformchemicaliën.
- Verbetering van omzetting en efficiëntie door slimme combinaties en integratie van fabrieken en locaties, rekening houdend met intermitterende productie.
Procedure: samen bouwen aan een sterk waterstofecosysteem
Bij GroenvermogenNL stimuleren we samenwerking boven concurrentie. Daarom hebben we gekozen voor een uniek workshopproces. De eerste stap is een informatiebijeenkomst. Daarna volgen twee workshopdagen waarin we in co-creatie een evenwichtig consortium bouwen dat één gedragen projectvoorstel indient bij NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek).
Tot slot: een ode aan groene waterstof
Colofon
Aan dit online magazine hebben veel mensen meegewerkt, en daarvoor zijn wij je heel dankbaar.
Pagina 2 | Team GroenvermogenNL: Ed Buddenbaum – Jane Butler – Marsha Wagner -Maryam Alimoradi Jazi – Koen Maassen
Pagina 5 | Anne-Frédérique Demaerel, Global Business Expert Electrolyzers bij Accelera by Cummins
Pagina 7 | Annemarie Manger, bestuurslid GroenvermogenNL
Pagina 8 | H2Hollandia, projectleider Jeroen Jansen – Duwaal, projectleider Jan Willem Langeraar
Pagina 10 | Samira Farahani, Program Manager for System & Infrastructure NLHydrogen – Remko Ybema, Manager Regulatory Affairs Energy, HyCC – Marcel Weeda, waterstofexpert, TNO
Pagina 11 | GroenvermogenNL internationaal, Siep Bouma Geerte de Jong
Pagina 12 | GroenvermogenNL programma manager, Ed Buddenbaum
Pagina 13 | Peter Lucas, Business Development Manager Energy | Program Manager Hydrogen, TU Delft
Pagina 14 | Bert den Ouden, Project Director HyXchange hydrogen exchange project
Pagina 15 | Roald Suurs, Onderzoeker bij TNO – Lennart van der Burg, Coördinerend Strategisch Adviseur Energie Transitie, Rijkswaterstaat
Pagina 16 | GroenvermogenNL Human Capital Agenda: Marsha Wagner – Koen Maasen
Pagina 18 | Linda Steg, professor of Environmental Psychology, University of Groningen
Pagina 20 | Projectburo De Laat, Peter de Laat
Pagina 21 | GroenvermogenNL Human Capital Agenda , Koen Maasen
Pagina 22 | GroenvermogenNL Human Capital Agenda, Ronald Kleijn
Pagina 23 | GroenvermogenNL Programma manager R&D, Maryam Alimoradi Jazi
Pagina 24 | Dichtwater, Reinier van der Veer
Redactie | GroenvermogenNL communicatie: Liesbeth Looman
Tekst | Today, Branding en Marketing bureau, JCMcontext, GroenvermogenNL
Vormgeving | GroenvermogenNL communicatie: Ingrid Groot
Fotografie | Nunes dos Anjos fotografie
Film GWH aftermovie | Helden productions: Mark van Helden
Film projecten | XMaarten: Maarten de Penning
